Kiriş, yapılardaki yatay taşıyıcı elemandır. Yapılarda döşemeden ve kullanım alanlarından gelen yükleri düşey taşıyıcıya aktarır. Eğilmeye karşı dayanıklı strüktür elemanıdır. Kirişler kendilerine gelen yükleri uzunlukları boyunca taşır ve uç noktalarından duvarlara, sütunlara, temellere ve diğer yapı elemanlarına aktarırlar. Kirişlerin bir kolondan diğer kolona kadar olan boyları kiriş açıklığı olarak ifade edilir. Kirişin açıklığı arttıkça ya da diğer bir deyişle kolonlar arası mesafe çoğaldıkça kirişlerin kesit yüksekliği artmalıdır. Kirişte yapısal risk olarak sehimler (düşey deformasyon) meydana gelebilir, bu durum kontrol altında tutulmalıdır.
Kiriş Çeşitleri
- Denge Durumuna Göre
- İnşaat Yöntemine Göre
- Yapı Malzemesine Göre
- Betonarme Kirişler
- Çelik Kirişler
- Ahşap Kirişler
- Kompozit Kirişler
Kesit Şekillerine Göre
Betonarme, çelik veya kompozit çelikler de farklı en kesit şekilleri mevcuttur. Betonarme kirişler; dikdörtgen kirişler, T-profil kirişler ve L-profil kirişler olarak üçe ayrılır. Çelik kirişler; kare, dikdörtgen, dairesel, I, T, H, C ve tübüler şeklinde kesitlerden oluşur. Kompozit kiriş ise birden fazla malzemenin birleşmesi ile oluşurlar ve farklı çeşitte en kesitlere sahiptirler.
Geometrisine Göre
Düz kirişler, dairesel kirişler ve konik kirişler olarak üçe ayrılırlar. Genellikle en sık kullanılan düz kirişlerdir. Her türlü yapı inşasında denk gelinebilir. Dairesel ve konik kirişler ise projelere göre dairesel yapılar vb. durumlarda yapılır.
Destek Koşullarına Göre
Basit Kirişler
Kirişin her iki ucu da desteklere dayanır. Kirişin bir ucunda sabit destek, diğer ucunda hareketli destek vardır. Bu sebeple sabit destek olmasına rağmen dönmesi serbest olan kiriş türüdür. Kirişin dayandığı hareketli destek, kirişe yatay hareket imkanı tanır. Basit kirişler hem kesme gerilimine hem de eğilme momentine maruz kalırlar.
Sabit Kirişler
Her iki ucundan desteklenen ve sabitlenmiş olan kirişlerdir. Kirişin herhangi bir dikey hareket ya da dönme hareketi gibi bir imkanı yoktur. Sabit kirişler, kesme gerilimi altındadır ve moment üretmezler.
Konsol Kirişler
Kirişin bir ucu sabitlenmiş, diğer ucu ise serbesttir. Konsol kirişlerde kesme gerilimi ve eğilme momenti oluşur. Bu kirişler, cumbalı pencere, balkon ve bazı köprülerin yapımında kullanılır.
Sürekli Kiriş
Sürekli kirişlerde ikiden fazla destek bulunur ve bu destekler kirişin uzunluğu boyunca dağılır. Genellikle, uzun açıklıklarda (köprü vb.) kullanılır.
Çıkmalı Kirişler
Kirişin üzerinde en az iki destek bulunur. Kirişin bir veya iki ucunda çıkma bölümü oluşur. Yani uçlarından biri ya da ikisi desteğe sahip olmaz. Bu kiriş için basit kiriş ile konsol kirişin birleşmiş halidir, denebilir.
Ters Kirişler
Döşeme altından kirşin sarkmaması istenilen durumlarda döşemenin üzerinde kiriş yapılmasıdır.
Kiriş En-Kesit Koşulları Nasıl Olmalıdır?
- Kirişlerin gövde genişliği 250 mm’den az olamaz.
- Kiriş yüksekliği, döşeme kalınlığının 3 katından ve 300 mm daha azı olamaz.
- Kirişin yüksekliği, gövde genişliğinin 3,5 katından fazla olamaz.
- Yükseklik, iki kolon arası mesafenin 1/4’ünden büyük olursa eğer kirişin gövdesinin her iki yüzüne, kirişin yüksekliği boyunca donatı eklenir.
- Kirişlerin gövde donatı çapı 12 mm’den az, aralığı ise 300 mm’den fazla olamaz.
- Kirişin yüksekliğinde 600mm’yi ve kirişin ekseninde 400 mm’yi geçmeyecek aralıklarla yatay gövde çirozu konulmalıdır.
- Gövde donatılarının kenetlenmesinde, boyuna donatıların kenetlenme biçiminin aynısı uygulanacaktır.
- Kirişin yüksekliği ve genişliği için belirtilen sınırlar, ikincil kirişler için zorunlu değildir.