Grobeton; temel altı, dolgu ve tesviye gibi yerlerde kullanılan düşük dozlu demirsiz betona verilen addır. Almanca’da kaba beton anlamına gelen grob kelimesinden türemiştir. İngilizce karşılığı ise “Lean Concrete” olarak geçmektedir. Betonun %2 oranından daha az çelik donatı ihtiva ettiği betonlarda grobeton sınıfına girmektedir. Her ne kadar taşıyıcılık aranmayan yerlerde kullanılsa da belli bir dayanım değerine sahip olması gerekir.
Grobeton kullanım yerleri ve amacı
Temel Altı
Asiditesi yüksek sıvıların, sülfat gibi zararlı maddelerin temel betonuna zarar vermemesi için yapılır. Doğal zemin tabakası ile temel betonu arasında set görevi görerek yapının hizmet ömrünün artmasını sağlar. Diğer bir amacı ise, temel altında yapılacak izolasyon ve demir donatıların yerleştirilmesi için düzgün bir yüzey elde etmektir. Bilindiği üzere doğal zemin tabakasının istenilen kota getirilip düzgünleştirilmesinden sonra en az 15 cm blokaj yapılır.
Temel yalıtımı yapılabilmesi için düzgün bir yüzeye ihtiyaç vardır. Blokaj üzerine yalıtım yapılması mümkün olmadığı için projede belirtilen kota göre grobeton dökülür. Dökülecek betonun kalınlığı, kotu, kıvamı ve yüzeyinin düzgünlüğüne dikkat edilmelidir. Grobetonun kotunda olması için çeşitli topografik aletler ile sürekli kontrolü yapılmalıdır. Yüzeyin düzgünlüğü helikopter perdah yapılarak temel bohcalama adı verilen izolasyon için elverişli hale getirilmelidir. Su yalıtımı yapıldıktan sonra yalıtım üzerine koruma şapı dökülür ve sonra demir donatı yerleştirilir. Betonun döküm yapıldıktan sonra sulanması gerekmektedir.
Yapılma amaçlarından diğer bir tanesi ise çelik ve kalıp işçiliklerinin daha rahat yapılabilmesidir. Çelik ve kalıp işçilerinin düzgün bir yüzeyde hareket edebilmeleri, işlerini daha kolay yapabilmeleri ve iş kazalarına yol açmaması açısından yüzeyin düzgünlüğü önemlidir.
Temel donatıların yerleştirilmesinde yüzeydeki seviye farklılıkları imalatın kalitesini olumsuz yönde etkileyecektir. Şöyleki temel donatısındaki sehpalar eşit yüksekliklerde temelin kalınlığına göre ayarlanır. Eğer izolasyon üzerine yapılan koruma betonu aynı seviyede olmazsa çelik donatı yerleştirildikten sonra betonun dökülmesinde sıkıntılar oluşacaktır. Çelik donatı bazı yerlerde temel üst kotunu geçecek bazı yerlerde ise daha alt seviyelerde kalacaktır.
Diğer Kullanım Alanları
Grobetonun kullanım alanları maddeler halinde aşağıda sıralanmıştır.
- Betonarme, ahşap, çelik gibi yapıların temel betonu altında,
- Bina etraflarında tretuvar imalatı yapılmasında,
- Garajların döşemelerinde,
- Saha betonlarında,
- Peyzaj uygulaması için yapılan yapıların döşemesinde,
- Altyapı drenaj ve kanalizasyon işlerinde,
- Köprü, tünel, viyadük, menfez gibi sanat yapılarının temel altlarında kullanılmaktadır.
Grobetonun Kıvamı
Kıvamı normal (plastik) beton kıvamında olmalıdır. Slump’ı düşük beton blokaj mıcır taşlarının arasının dolmamasına ve perdah işleminin istenildiği gibi yapılamamasına yol açar. Yüksek Slump’da ise istenilen dayanım elde edilemez, perdahlama işlemi gecikir. İstenilen kıvamda olması sayesinde blokajın araları dolar ve dayanımı azalmaz.
Grobeton Dökümü ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Grobeton dökümünde aşağıdaki hususlara dikkat edilirse, sonradan yapılacak olan temel imalatında sıkıntı yaşanmaz ve projesine uygun bir şekilde imalat tamamlanmış olur.
- Zeminin sağlamlaştırılması için grobeton altına 15 cm blokaj serilmelidir ve silindirle sıkıştırılmalıdır.
- Tesviye tabakasının kotunda olduğu nivo gibi topografik aletler ile kontrol edilmelidir.
- Temel altı mıcır tabakasının (blokaj) yeterli seviyede sıkıştığından emin olunmalıdır.
- Serilen mıcır ıslatılarak beton karma suyunun emilmesinin önüne geçilmelidir.
- Dökümden evvel projenin aplikasyonu topografi aletler ile yapılmalı ve buna göre kalıp çakılmalıdır. Kalıp beton dökümü esnasında açılmayacak şekilde sağlam olmalıdır. Hafriyat dökülecek betona göre açılmışsa kalıp yapılmasına gerek kalmayabilir.
- Kalıp temel betonundan en az 20 cm kadar fazla olacak şekilde çalışma payı bırakılarak yapılmalıdır. Çalışma payı sayesinde sonradan yapılacak kalıp ve izolasyon işlerinde kolaylık sağlanmış olur.
- Grobetonun kotunun ayarlanmasında kot kazıkları veya anolardan faydalanılır. Kot kazıklarının sık çakılmasına ve anoların düzgün bir şekilde yapılmasına dikkat edilir. Kot kazıkları inşaat demirinden olabilir. Kotların işaretlenmesinde bant kullanılabilir. Bantın altı grobetonun üst kotu olarak belirlenir.
- Dökülecek alanın büyük olması durumunda 3 x 3 veya 2 x 2 gibi alanlara bölerek grobeton dökülmelidir. Bu sayede istenilen kalitede beton dökümü gerçekleşmiş olur.
- Grobeton kalınlığı dökülecek yerin özelliğine göre değişebilir. Temel altı grobeton kalınlığı ortalama 7-10 cm arasında olabilir. Vakıflar Genel Müdürlüğü V.2116/A pozunda 5 cm grobetondan bahsetmektedir. Dolayısıyla dökülecek yerin özelliğine göre kalınlık değişebilmektedir. Projede belirtilen ölçülere uyulması doğru olur.
- Döküm işlemi betonun ayrışmasına neden olacak şekilde yüksekten yapılmamalıdır.
- Dökülen beton üzerine basıldığında iz bırakacak kıvama geldiğinde helikopter perdah yapılmalıdır. Grobeton üzerine su yalıtımı yapılacağı için yüzeyin düzgünlüğü oldukça önemlidir.
Dozajı – Beton Sınıfı
Çoğunlukla her m3 için 150, 200, 250, 300 veya 350 kg çimento dozlarından birisi kullanılmak suretiyle hazırlanır.
Şantiyelerde genellikle C16/20 tercih edilir.
Dozaja göre beton sınıfı ilişkisi aşağıdaki gibidir.
C 6/7/8 (150 dozlu) olan beton.
C 8/10 (200 dozlu) olan beton.
C 12/15(250 dozlu) olan beton.
C 16/20 (BS 16 ) olan beton.
Şap Betonu ile Arasındaki Farklar
Her ikisi de tesviye amaçlı kullanılır. Şap betonu kendisinden bir sonraki imalat için düzgün yüzey hazırlamak maksatı ile dökülür. Sonradan yapılacak zemin kaplama malzemeleri için dayanımı daha yüksek, dane çapı küçük ve çimento miktarı fazla bir yüzey sağlar. Dane çapının düşük olması betonun yerleşiminin kolay olmasını ve perdahlama işlemi sonucu yüzeyin daha düzgün olmasını sağlar.