Kumtaşı içerisinde kuvars ve feldspat barındıran kayaç türlerindendir. Sıcaklık ve tektonik basınç gibi etkilerle milyonlarca yılda oluşur. Mineral karışımı olan kumtaşları, kum tanelerinin bir araya gelmesi ile husule gelir. Kumun doğal bir sürece tabi olarak çimento halini almasıyla doğan fiziksel bir tortul taştır. Yüksek oranda kuvars içeren kumtaşları, yol ve kaldırımlarda taş döşeme işlemlerinde ve inşaatlarda sıklıkla kullanılmaktadır. Çok ince yapılı olanları ise bileme taşı olarak işlev görmektedir.
Kumtaşının Bulunduğu Yerler
Dünyanın değişik yerlerinde bulunmaktadır. ABD, Rusya, Hindistan, Sahra Çölü ve Tayland’da fazlaca bulunur. Her türlü hava koşullarına karşı oldukça dayanıklı yapıdadır. Collyhurst kum taşı gibi bazı çeşitlerinin daha az dayanıklılık gösterdiği ve daha az dirençli olduğu, bu sebeple de kullanıldığı yapılarda onarım ihtiyacı doğduğu noktalarda vardır. Genellikle içindeki yabancı maddelere göre renk almaktadır. En yaygın olarak bulunduğu renkler; beyaz, siyah, gri, pembe, kırmızı, kahverengi ve sarıdır. Ama en çok bulunan rengi açık griye çalan sarımsı beyaz olmaktadır.
Lityum ihtiva edenler pembe, demir oksit içerenler kırmızı, manganez içerenler ise morumsu lacivert bir renge bürünür. İçerisinde bulunan kalsit, mika ve hematit karışımlarıyla pırıltılı bir görünüm arz eder. Silisyum oksit içermektedir. Tortul dizilerde çokça rastlanır. Düzenli mercekler ya da banklar biçiminde bulunan kayaçlardır. İçerdiği demir oksitler gibi etkenler kullanılacağı alanı tayin eder. Taneler sıkıca birbirine yapışmışsa, birbirinden ayırt edilmesi güçse ve çimentodan da farkı yoksa, böyle olan kumtaşlarına kuvarsit adı verilmektedir.
Kumtaşının Tarihçesi
Kumtaşı çeşme, bina gibi yapı süslemelerinde kullanılmıştır. Tapınak ve bina yapımlarında da kullanıldığı tespit edilmiştir. Süs eşyası yapımlarında da izlerine rastlanmaktadır. Antik dönemlerde kral tahtlarında süsleme olarak kendine yer bulmuştur. Ayrıca lahitlerde de kullanıldığı saptanmıştır. Günümüzde ise süsleme yönüyle takı ve aksesuar işlerinde kullanılmaktadır. Sertlik derecesi 5,5’dir. Kırılgan bir yapıda değildir. Nispeten yumuşak oluşuyla oyulabilir. Gevrek olmayan kumtaşlarından tahıl öğütme taşları yapılmaktadır.
Kumtaşı Özellikleri
Kumtaşı türleri aynı minerallerden, yani feldispat, kuvars ve litik fragmanlar gibi çerçeve bileşenlerden meydana gelmektedir. Yeryüzü derinliklerinde bulunan kayaların zamanla tahrip olması sonucu, belirli doğal işlemlerden geçerek oluşan bir kimyasaldır. Kumtaşlarının çapları 0,2 -2 mm kum (kuvars, sio2) tanelerinin birleşiminden meydana gelir. Limonit, hematit, kuvars gibi minerallerin yapısıyla, geometrik biçimi, büyüklüğü tayin olur. Buna göre farklı çeşitler doğar. Dolamit, silis, kalker ve demir barındırması; yapı işlerinde kullanıma imkânı verir. Kireç taşı ihtiva eden yeşilimsi kalkerli kum taşları vardır. Kumtaşları gözeneklidir, çimento halini almasına göre oranı değişir. Su örtüleri oluşturabilir ya da hidrokarbon ihtiva edebilir. Çözüldüğünde tekrar arenitli çökeller meydana getirir.
Kumtaşı fazlasıyla gözenekli bir yapıdadır. Bu gözenek oranı çimentolaşma düzeyine göre değişiklik gösterir.
Kum taşı Sınıflandırma
Kumtaşlarının tasnifi şu ölçütlere nazara alınarak yapılmaktadır.
- Glokonitli kumtaşları
- Fosil kalıntıları veyahut fosiller; fosiller eğer çok yönlüyse, lümaşelli çimento, kabuklu kum taşı
- Yatak halindeki mikalar; psamit ya da mikalı kum taşı
- Arkozlu -feldispat %25’ten çok ise arkoz- veya feldispatlı kumtaşları
- Çimentonun türüne göre; lütitli, dolomili, silisli, kireçli çimento gibi
- Tane boyuna göre olanlar; çok ince, ince, orta ve kalın kumtaşları
- Kayaç artıkları; draje, litik kumtaşları