Küfeki taşı bir kalker türü olup yapısında yoğun bir şekilde istiridye kabukları ve deniz kabukları bulundurmaktadır. Gözenekli bir yapıdadır. Bolca deniz kabuk fosili barındıran ve kalsit özellikli dokuya sahip olan küfeki taşı, yapısında bulunan kimyasal bileşimindeki karbonat oranındaki yükseklikten dolayı asit ile reaksiyona girdiği zaman hızlı bir köpürme meydana getirir. İnce taneli kumlu kompakt bir kayaç olan küfeki taşı, açık bej ve beyaz renklerde olmaktadır.
Roma ve Bizans dönemlerinde kullanılmaya başlanmıştır. Osmanlı döneminde hassaten Mimar Sinan’ın eserlerinde bu taşa yer vermesiyle kullanımı yaygınlaşmış ve Dünya’da “İstanbul taşı” olarak nam salmıştır. Osmanlı’da ise “Bakırköy taşı” olarak isimlendirilmiştir. Lümaşelli kalker veya maktralı kalker olarak da bilinen küfeki taşı, 2.500 yıl ayakta kalabilme hususiyetine sahiptir. Küfeki kelimesinin kökeni Yunancadır. Kufaki yani ponza taşı veya talk sözcüğünden aparmadır. Eski Yunanca koupholipermthos “hafif ve süngersi taş” sözcüğüyle kökdeştir. Eski Yunancada kouphos “kof, hafif” sözcüğünden türetilmiştir. Günümüzde çabuk kırılan taş, gevrek, yumuşak, kof, sünger taş gibi anlamlarda kullanılmaktadır.
Küfeki Taşının Tercih Edilme Sebebi
Ocaktan çıkarıldığı gibi uygulamalara hazır hale gelir, kolay işlenebilme özelliğine sahiptir ve havayla temas eder etmez sertleşerek dayanıklılık kazanır. Küfeki taşı Bizans ve Osmanlı dönemlerinde çok önemli eserlerde kullanılmıştır. Mimar Sinan küfeki taşını birçok eserinde ana malzeme olarak (dış cephe kaplamaları, iç mekan hacimlerinde, kemerlerde, süslemelerde, döşeme kaplamalarında ve mihraplarda) kullanmıştır.
Küfeki taşıklimatik özelliğe sahiptir. Yazın bunaltıcı sıcakları, kışın ise dondurucu soğukları absorbe eder, yapılara nefes aldırır. 1986 yılında Moskova Üniversitesinde yapılan bir araştırmada nükleer dalgaları geçirmediği saptanmıştır. İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) tarafından yapılan kimyasal analizlerde kireç, beyaz çimento, alçı, toz deterjan, pudra gibi mamullerde ham madde olarak kullanılabileceği saptanmıştır.
Küfeki Taşının Kullanım Alanları
Roma, Bizans ve Osmanlı döneminde küfeki taşı surlarda, su kemerlerinde, Topkapı Sarayı, Süleymaniye Camii gibi birçok önemli yapılarda kullanılmış olup özellikle de Osmanlı döneminde Mimar Sinan’ın eserlerinde sıklıkla kullanılmıştır. Mimar Sinan, Edirne Selimiye Camisinde bölgeden çıkartılan küfeki taşlarını kullanmıştır.
Mimar Sinan ayrıca Bakırköy çevresinden çıkarılan yoğun ve homojen tabakalardan hazırlanmış olan küfeki taşı blokları ile Mihrimah Sultan Külliyesi, Şehzade Camii ve Süleymaniye Camisi gibi önemli yapıları inşa etmiştir.
Küfeki Taşının Genel Özellikleri
- Organik bir tortul taşıdır. Fosil (midye, istiridye vb. gibi), silis ve kalker çökeltilerinden teşekkül etmiştir.
- İnce taneli ve kumlu bir görüntüye sahip, kompakt bir taştır.
- Ocaktan önce yumuşak bir haldedir, böylece kolayca işlenebilir. Havadaki karbondioksit gazını alarak sertleşir ve uzun süre bu halini muhafaza eder. Zaman geçtikçe betona kıyasen dayanım gücü artmaktadır.
- Zamanla basınç, kayma, çekme dayanımı artar. Yapısındaki porlar azalır ve su, gaz emisyonları, harici tesirlere karşı dirençli bir hale gelir.
- Osmanlı ve Bizans dönemlerinde çoğu eserde temel yapı taşı olarak kullanıldığı görülmektedir. İstanbul’un çehresini oluşturan tüm yapıların içinde ve dışında temel taş olarak kullanılmıştır.
- Mimar Sinan, küfeki taşı üzerinde özel araştırmalar yapmış ve kolay işlenme, estetik ve mukavemet gibi özellikleri sebebiyle bu taşı eserlerinde kullanmıştır. Mimar Sinan’ın eserlerinde kullandığı küfeki taşının kullanım yerleri ve inceliklerini, bugüne kadar sağlam bir şekilde ayakta kalan eserlerinde görmekteyiz.