Kireç taşı çoğunlukla deniz canlılarından foraminifera, mercan ve yumuşakçaların iskeletlerinin zamanla birtakım etkilere uğramasıyla oluşur. Yüksek sıcaklık, basınç gibi etkenlere maruz kalarak karbonat tortul kayaçlar meydana gelmektedir. Yeryüzünde farklı jeolojik zaman dilimlerinde oluşmuş muhtelif niteliklerde taşlar (magmatik, tortul, püskürük vb.) pekçok etmen sonucunda ayrışmaktadır. Su, buzul, rüzgar ve canlıların etki etmesiyle yüksek bölgelerden aşağılara doğru taşınarak belli bir çökelmeyle (basınç ve sıcaklık etkisiyle) toplanmakta ve üst üste birikmektedir. Böyle yapıdaki taşlara tortul (sedimenter ya da çökel) taşlar adı verilmektedir. Kalker de (kireç taşı) bunlardan biridir. Kalker kelimesi Fransızca bir kelimedir ve Türkçede “kireç taşı” anlamına gelmektedir. Mineralojide adı geçen ve CaCO3 (kalsiyum karbonat) bileşiminde olan aragonit ve kalsitin şekilsiz türleri kalker olarak adlandırılmaktadır.
Kireç Taşının Özellikleri
Kireç taşı özellikleri kısaca şöyledir: Kireç taşları bünyesinde %90’dan daha fazla kalsiyum karbonat (CACO3), az da olsa magnezyum karbonat (MGCO3) barındırmaktadır. Kireç taşlarının içerisinde bulunan magnezyum karbonatın miktarının artmasına göre isimlendirilmektedir. Örneğin; kireçtaşı, kireçli dolomit ve dolomit olarak adlandırılmaktadır.
İçeriğinde bulunan yabancı maddelere göre de farklı renkler almaktadır. Mesela içerisinde demir oksit bulunuyorsa, kırmızı ve sarı renk; mangan oksit bulunuyorsa, siyah ve gri; organik maddeler bulunuyorsa, siyah ve mor renklerde olmaktadır. Saf olan kalsiyum karbonat ve magnezyum karbonat beyaz renktedir. Kireç taşlarının içeriğinde demir varsa kahverengi, siyah, pembe veya deve tüyü renklerinde olabilir. Mermer ve travertenlerden daha parlak renklere sahiptirler.
İlk çağlardan beri kullanılmakta olan kirecin ana ham maddesidir. Tabaka halinde bulunan yüksek sıcaklık, basınç ve uzun zamanlar süresince metamorfizma geçiren kireç taşları mermere dönüşürler. Kireçtaşları mermeri oluşturan yapı taşlarındandır. Kireç taşları insanlık tarihi boyunca kullanılagelmiş ve yol, ev, köprü gibi yapıların yapımlarında kullanılmışlardır.
Kireç taşı mıcır beton olarak üretilip asfalt yol yapımlarında da çok miktarda kullanılmaktadır. Denizlerde yaşayan canlıların iskeletlerinden oluşan kireç taşlarının büyük çoğunluğu organik kökenli olmaktadır. Kireç taşları semir, killi ya da silis gibi maddelerle tortullaşması esnasında kimyasal ve fiziksel özellikleri etkilenmektedir. Özellikle kireç taşları Avrupa ve Kuzey Amerika’da mimari yapılarda çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Kireç taşları bloklar halinde kesilebilir, bu taşlara oymalar yapılabilir ve her yerden kolayca temin edilebilir.
Antik dünyanın 7 harikası olarak bilinen Gizanın büyük piramidinin dış örtüsü tamamen kireç taşından yapılmıştır. Kireç taşları uzun ömürlüdür, dıştan gelecek olan etkilere karşı dayanıklıdır.
Kireç taşlarının pek çok özelliği olmasına rağmen bazı özellikleri daha fazla ön plana çıkmıştır. Bu noktada kireç taşının en önemli dört özelliğini sıralamak gerekirse:
– Kireç taşı kirecin ham maddesidir.
– Kireç taşları mermerlerin yapı taşlarındandır.
– Çimentonun keşfedilmesiyle çimento üretimlerinde kireç taşları %60 oranında olacak şekilde ana hammadde olarak kullanılmaktadır.
– İnsanlık tarihinin başlangıcından günümüze dek birçok yapıda kullanılmış bir maddedir.
Kireç Taşlarının Çeşitleri
Kireç taşlarının içerisinde, yoğun miktarlarda, kalsiyum karbonat bulunmaktadır. Kalsiyum karbonatın oranlarına göre de kireç taşı cinsleri ortaya çıkmış olup, kullanım alanlarına göre de sınıflandırılmışlardır. Bunlar maddeler halinde şöyledir:
– Magnezyumlu kireç taş
– Çok yüksek kalsiyumlu kireç taş
– Yüksek karbonatlı kireç taş
– Yüksek magnezyumlu dolomit
– Dolomitik kireç taş
– Yüksek kalsiyumlu kireç taş
– Kalsitik kireç taş
Kireç taşları içerisinde yer alan kalsiyum oranına göre ayrı cinsler altında sınıflandırılmaktadır. Kalsiyum karbonat doğada saf halde bulunmayan aragonit ve kalsit türlerindendir.
Kireç Taşlarının Kullanıldığı Alanlar
Yazımızda kireç taşı nedir ve özellikleri nelerdir sorusuna cevap aradık. Son olarak kireç taşlarının kullanıldığı alanları sıralayalım:
– İnşaat ve yapı sektörü
– Çimento üretimi
– Metalürji
– Baca gazı arıtımı
– Kireç üretimi
– Tarım sektörü
– Cam, şeker, kağıt, lastik, boya gibi endüstriyel alanlar vb.