Kerpiç, duvar örme işlemlerinde kullanılan ve ahşap kalıplara dökülme yoluyla güneşte kurutma yöntemiyle elde edilen inşaat malzemesidir. Bu inşaat malzemesiyle genel olarak köy evleri inşa edilmektedir. Bu şekilde oluşturulan evler hem ısı yalıtımı açısından hem de diğer malzemelerle oluşturulan evlere kıyasla daha maliyeti düşük olması nedeniyle tercih edilmektedir. Lakin daha çok kerpiçten yapılmış evler kırsal alanlarda fazladır.
Kerpiç Kullanım Alanları Nelerdir?
Kerpiç kullanım alanları olarak bir değerlendirme yapmamız gerekirse bu inşaat malzemesi daha sıklıkla köy ve kırsal alanlardaki evlerin yapımlarında kullanılan bir yapı malzemesidir. Bu kerpiç malzeme bir nevi pişirilmemiş olan tuğla malzemenin güneşte kurutulması ile elde edilir. Dolayısıyla maliyetinin az olması nedeniyle de köy evlerinde sıklıkla kullanılır. Aynı zamanda kerpiç malzemeden yapılan evlerin daha sıcak olması söz konusudur. Diğer yapı malzemelerine oranla daha ekonomik olurken ayrıca ısı yalıtımı içinde ideal bir malzemedir. (Bkz. Isı yalıtımı nedir?)
Kerpiç Nedir, Ne İşe Yarıyor?
Geleneksel bir malzeme olup, köy evlerinin yapımında kullanılır. Toprak ile samanın karışımıyla oluşan bu malzeme tahta kalıplara dökülür. Bu şekilde kerpiç malzemesi oluşturulur. Kalıplara dökülen malzeme güneşte kurutulduktan sonra suya olan direncinin arttırılması için de karışımın içine ot, birtakım bitkilerin sapları, kurutulmuş funda yaprağı gibi doğal olan katkı malzemeleri de eklenir.
Kerpiç kelime manası olarak pişirilmemiş tuğla olarak bilinirken, geçmiş dönemlerde ise Orta Türkçe’de pışık olarak kabul edilmiştir.
Kerpiçlerin Özellikleri
Kerpiç malzemenin en basit tanımını yapmamız gerekirse eğer, kerpiç pişirilmemiş tuğladır diye tanımlamamız çok uygun olur. Kerpiçler çok farklı boyutlarda ve ebatlarda olabilmektedir. Kerpiç olarak kabul edilen geleneksel inşaat ve yapı malzemesinin özelliklerine değinecek olursak, kil, çakıl, kum ve çeşitli lif gibi malzemelerden oluştuğunu söyleyebiliriz.
Kerpiç adlı malzemenin esas ana maddesi kildir. Dolayısıyla kerpiç harcının oluşturulmasına bağlayıcı olarak kilin miktar olarak daha fazla formda olması uygun olur. Kullanılacak olan toprağın ise kil oranı ne fazla ne eksik kıvamında olmalı ve aynı zamanda da toprağın kumu da orantılı olmalıdır. Kerpiç karışımının oluşturulmasında kil miktarı fazla yoğun ise kerpiç kolaylıkla sertleşebilir ve bu durumda da malzemede istenmeyen görüntü bozuklukları oluşabilir.
Kilin yanı sıra kum malzemesinin de miktarında bir fazlalık olduğunda bu defa da kilin bağlayıcılık oranı düşer ve bu durumda da kum tanelerinin arası açık olur. Dolayısıyla kerpiç harcının oluşturulması için kişinin bu konuda deneyiminin olması faydalıdır. Kerpiç karışımının sağlıklı olabilmesi için mutlak surette kil oranının %30 ile 40 olması uygun olacaktır.
Anadolu da sıklıkla kullanılan kerpiç malzeme genel olarak samanla harmanlanır. Kerpiç bloklarının hazırlanmasında ise genel olarak ahşap kalıplar ile şekil verilir. Lakin bu ahşap kalıplar daha çok kerpiçten yapılacak olan evi inşa eden ustanın belirlediği veyahut oluşturduğu kalıplardır. Anadolu’da özellikle kerpiç bloklar bölgeden bölgeye farklılık gösterebiliyor. Bu blokların hazırlanışı ise iki formda olabilmektedir. Özellikle ana ve kuzu formlarında oluşturulan bloklar ülkemizde 4 sınıfa ayrılıyor. Büyük olana ana denilirken küçük formlarda olana ise kuzu denilmektedir.
Kerpiçlerin Avantajları
Kerpiçlerin avantajları arasında hiç kuşkusuz ki ısı depolama özelliği başta gelir. Bu avantajının olması ısı yalıtımında oldukça etkilidir. Kerpiç binaların yapısı gereği gözenekli oluşu nemin alınmasını sağlar. Nem alışverişinin olması insan sağlığı açısından olması gereken bir özelliktir. İnsanların yaşam alanlarına temiz hava akışını sağlar. Yeniden kullanılabilir olmasıyla çevre dostu yapı malzemesidir. Üretimi yerinde de yapılabildiği için maliyet olarak düşüktür. Ayrı bir üretim tesisi yapılmasına gerek kalmaz. Hızlı ve kolay bir şekilde yapıların kaba inşaatı yapılabilir. Kırsal beldelerde ihtiyaç duyulan konut sorunu için katkı sağlayabilir. Eski bir yapı malzemesi olmasına rağmen yapılacak olan iyileştirmelerle birlikte günümüzün ihtiyaçlarını karşılayabilecek niteliğe ulaşacaktır.
Kerpicin Dezavantajları
Olumsuz özellikleri arasında ilk olarak sürekli bakım ve tamirat gerektirmesi söylenebilir. Yağmur ve yağışlı hava şartlarında inşa edilemezler. İmalatında ortamın kuru şartlarda olması gerekir. Nem ve sudan daha kolay etkilenirler. Bundan dolayı özellikle yağmur gibi hava şartları duvarların parçalanmasına ve aşınmasına sebep olabilir. Aşırı yüksek sıcaklıklarda yağmurdan dolayı ıslanan tuğlaların kuruması esnasında çatlamasına neden olur. Toprakta yetişen bitkiler ve bunların kökleri yapının çürümesine ve bozulmasına neden olabilir. Ayrıca sürüngenler, kemirgenler ve böcekler de yapıya zarar verebilir. Özellikle çekmeye karşı dayanımı azdır.
Kerpiçin Maliyeti
Kerpiçten yapılacak olan yapının maliyeti diğer yapı türlerine göre azdır. Nakliyesi, imalatı, inşası, kullanımı ve yıkılmasından sonraki süreçlerdeki masrafı asgari düzeydedir. Ek malzemelere gereksinim duyulmadan kolay ve ucuz bir şekilde yapılabilir. Bundan ötürü en ucuz yapı malzemelerinden birisidir.
Kerpiçin Mukavemeti – Dayanımı Nasıl Olmalıdır?
4 hafta süresince kurutulan malzeme bir kişinin ağırlığını taşıyacak dayanıklılıkta olmalıdır.
Kırılması durumunda daha çok kil ve lifli malzemenin ilave edilmesi gerekir. Basınç dayanımı, tamamen kuruduktan sonra 100 mm’lik kil küpleri denenerek tespit edilebilir. Minimum basınç dayanımı 1.2 MPa değerinde olması istenir.
Kerpiç Ev
En eski yapı türlerinden birisi olan kerpiç evler, yerleşik toplumların ilk dönemlerinden beri taş ve ahşap yerine kullanımı tercih edilmiştir. Tarihi 9000 sene öncesine kadar uzanan kerpiç evleri Hititler, Sümerler ve Mısırlılar inşa etmiştir. Tarih boyunca barınak, ev, saraylar, kent surları yapılmıştır.
Yemen’in Şibam kasabasında 16. yüzyıldan kalan kerpiçten inşa edilmiş gökdelen evleri vardır. Bu evler dünyanın dikey yapı kullanan en eski kasabası ünvanını taşımaktadır. 1982 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesine girmiştir. Bu binalar 5 ile 11 kat arasında değişmektedir. Kerpicin çabuk zarar görmesinden dolayı her yıl bakım ve tadilatı yapılmakta ve kullanılmaya devam etmektedir.
Kerpiç tuğlalarda kullanılan toprağın kumlu ve killi olması istenir. Yurdumuzda 5 milyon civarı kişi, dünyada ise üç kişiden birisi kerpiç evlerde yaşamını sürdürmektedir.
Kerpiç evlerin yapımı yerel halk tarafından basit ve kolaylıkla yapılabilmektedir. Mühendis veya mimar gibi bir uzmana gereksinim duyulmadan inşa edilebildiği için tercih edilmiştir. Ayrıca maliyetinin düşük olması, kolay temin edilmesi de tercih edilmesindeki önemli faktörlerdendir.
Yurdumuzda bulunan Şanlıurfa Harran evleri, Diyarbakır Çatalhöyük gibi birçok kültürel mirasımız kerpiçten meydana gelmektedir.
Daha fazla bilgi için Yeşil Malzeme Bağlamında Kerpiç başlıklı yazıyı okuyabilirsiniz.
