Etriye; betonarme yapı elemanlarında boyuna donatının etrafını saran, inşaat çeliğinin bükülmesi ile elde edilen ve belli aralıklarla boyuna donatıya yerleştirilen, kesme kuvveti, burkulma ve depreme karşı dayanım sağlayan elemanlara etriye veya enine donatı denilmektedir.
Boyuna donatının etrafını sardığı için boyuna donatının yerleşimine göre çok farklı geometrik şekillerde yapılması gerekebilir. Aşağıdaki farklı geometrik şekiller ile yapılmış örneklerini inceleyebilirsiniz.
Etriye çeşitleri arasında fret adı verilen donatı elemanı da vardır. Fretli etriye yuvarlak veya çokgen kesitli boyuna donatının etrafını sararve dairesel spiral şeklinde yapılır.
Etriye Ne İşe Yarar? Görevleri Nelerdir?
Kesme Gerilmelerini Taşıması
Deprem esnasında betonda çatlak oluşmasından dolayı kesme gerilmelerinin taşıma gücü azalmaktadır. Etriyelerin en önemli görevi kesme kuvvetinden oluşan gerilmeleri taşıyarak bir gevrek kırılma türü olan kesme göçmesini önlemesidir. Beton çekme yönünden zayıf olduğu için yapılan hesaplamalarda hiç yokmuş gibi kabul edilir. Kesme kuvvetlerinin etriyeler tarafından taşındığı farzedilir. Kesme kuvvetleri kiriş, kolon, perde gibi yapı elemanlarının birleşim kısımlarında çok daha fazla olmaktadır. Bundan dolayı birleşim yerlerinde sıkılaştırma yapılır.
Betona Yanal Destek Vererek Dayanımını Artırması
Boyuna donatı etrafını sargı şeklinde kuşattığı için betonun çok daha fazla sünek olmasını sağlar ve dayanımı artırır. 1928 yılında yapılan bir araştırmada enine donatı kullanılan betona yanal basınç uygulandığında sünekliliğinin 4 kat arttığı gözlemlenmiştir. Deprem esnasında betona gelecek yanal yükleri karşılar ve betonun dışarı doğru genişleyip hasar görmesini önler.
Burkulmaları Önlemesi
Boyuna donatıyı bir kafes gibi sarmasından dolayı burkulma boyunu azaltır ve burkulmalara karşı dayanımı artırır. Burkulmayı önlemek için enine donatı aralıklarının ve sıklaştırmaların projede belirtilen ölçülere göre yapılması oldukça önemlidir.
Donatıya Kılavuzluk Etmesi
Boyuna donatı çeliğinin kalıp içerisinde istenilen şekilde tutulmasını, dik ve düzgün kalmasını sağlar. Donatıya kılavuzluk eder bir arada kalmasını, dağılmamasını gerçekleştirir.
Boyuna Donatının Aderansını Artırması
Boyuna donatıların betonla olan aderansının artmasına katkıda bulunurlar.
Depreme Karşı Dayanıklılığı Artırması
Yapıların depreme karşı daha dayanıklı olmasını sağlayarak yapı güvenliğini sağlar. İstenilen faydanın sağlanabilmesi için etriyelerin projede belirtilen ölçülerde yapılması önemlidir. Boyuna donatı ile iyi bir şekilde bağlanması,etrafını sarması ve boyuna donatı ile arasında boşluk bırakılmaması gerekir. Kanca boyuna ve kancanın 135 derece betonun içine bükülecek şekilde yerleştirilmesine dikkat edilmelidir.
Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği (TBDY) 2018′ e Göre Etriye Düzenleme Koşulları
Özel Deprem Etriyeleri ve Çirozları
TBDY 2018‘e göre istenilen koşullar aşağıda sıralanmıştır.
- Enine donatıların uç kısımlarına 135 derece olacak şekilde kıvrımlı kanca yapılmalıdır.
- Kanca boyu kıvrımdaki son teğet noktasından itibaren 6Ø ve 8 cm’den büyük olacak şekilde olmalıdır.
- Boyuna donatıyı dıştan kavramalı ve kancalar aynı donatı etrafında kapanmalıdır.
- Kullanılacak çirozların çapı etriye çapı ile aynı olmalıdır.
- Çirozların her iki uç kısmında boyuna ve enine donatının etrafını sarmalıdır.
- Etriye ve çirozların beton dökümü esnasında kaymaması için boyuna donatıya iyi bir şekilde bağlanması sağlanmalıdır.
Kolon Sarılma Bölgesi Enine Donatı Koşulları
Sarılma bölgesi ile ilgili hususlar
- Kolon serbest yüksekliğinin 1/6′ sından, kolonun en büyük kesitinin 1,5 katından ve 50 cm’den daha küçük olmaması gerekir.
- Konsol kolonlarda sarılma bölgesi kolon alt ucunda oluşturulmalıdır ve kolonun büyük boyutunun iki katından daha küçük olmamalıdır.
- Bu donatılar temelin içinde kolonun minimum boyutundan küçük olmayan bir yükseklik boyunca devam ettirilecektir.
- Ancak, çanak temellere mesnetlenen kolonlarda, sarılma bölgesindeki enine donatı çanak yüksekliği boyunca devam ettirilecektir.
- Sarılma bölgesinde kullanılacak en küçük enine donatı Ø8 olmalıdır.
- Bu bölgede,boyuna doğrultudaki etriye ve çiroz aralığı; en küçük kesit boyutunun 1/3 ünden daha büyük, 150 mm’den daha büyük, boyuna donatı çapının altı katından daha büyük, 50 mm’den daha küçük olmayacaktır.,
- Enine donatı kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay mesafe, a, etriye çapının 25 katından daha büyük alınmayacaktır.
- Sürekli dairesel spirallerin adımı, göbek çapının 1/5’inden ve 80 mm’den daha büyük olmayacaktır.
- Dairesel kolonlarda tüm sargı donatısı çevreye yerleştirilen çembersel enine donatı ile sağlanacaktır.
Kolon orta bölgesi ile ilgili hususlar
- Kolon orta bölgesinde Ø8 ’den küçük çaplı enine donatı kullanılmayacaktır.
Kolon boyunca etriye, çiroz veya spiral aralığı; en küçük enkesit boyutunun yarısından ve 200 mm’den daha büyük alınmayacaktır. - Enine donatı kollarının ve/veya çirozların arasındaki yatay mesafe, a , etriye çapının 25 katından daha fazla olmayacaktır
Kiriş ile İlgili Hususlar
- Enine donatı aralıkları kiriş etkili yüksekliğinin 1/4’ünü, en küçük boyuna donatı çapının sekiz katını ve 150 mm’yi aşmamalıdır.
- Sarılma bölgesi dışında, TS 500’de verilen enine donatı koşullarına uyulacaktır.
- Kiriş eksenine dik doğrultuda enine donatı aralığı 350 mm’yi aşmamalıdır.