Betonarme yapıları oluşturan kiriş, kolon, perde duvar ve döşeme gibi elemanların içerisinde yer alan çelik malzemelere donatı denilmektedir. Donatılar betonarmeyi meydana getiren iki ana ögeden biridir. Beton, basınca karşı oldukça dayanıklı olan bir malzeme olmasına karşın çekmeye dayanımı olarak da bir o kadar düşük bir malzemedir. Çekme bölgesinde oluşan bu gerilmeleri karşılaması üzere, çelik çubuklar eklenir. Betonarmede sıklıkla yuvarlak çubuklar donatı olarak kullanılmaktadır.
Donatı (Çelik) Sınıfları
Betonarme donatısı olan çelikler, içeriğindeki malzemeler ve yapılma biçimi olarak ikiye ayrılır.
Sıcakta Haddelenmiş Çelik (Doğal Sertlikte Çelik)
Bu çelik tipinin sertlik seviyesi oldukça yüksektir. Kimyasalındaki birleşimlerinde karbon, nikel, silisyum, magnezyum, krom ve vanadyum oranları ayarlanmalıdır. Bu çeliğin üretilmesi için büyük tesislere ihtiyaç vardır. Dolayısıyla maliyeti yüksektir.
Soğuk Çekme Yöntemiyle Üretilen Çelik
Düşük sıcaklıkta çekilerek veya burularak elde edilir. Bu işlemin gerçekleşmesi esnasında çeliğin moleküler yapısı ve özelliklerinde değişim gerçekleşir. Genellikle çeliğin soğukta işlem görmesi dayanımı artırarak, deformasyon oranını azaltır.
Donatı Türleri
Hasır Donatı (Çelik Hasır)
Bu donatı türünde soğuk çekme yöntemiyle üretilen çelikler kullanılır. Bu donatılar; prefabrik yapıların, baraj ve kanallar, toplu konutlar, istinat duvarı vb. yapıların içerisinde kullanılır.
Fore Kazık
Zeminin bir delgi makinesi ile açılması sonucu oluşan boşluğa yerleştirilme işlemidir. Fore kazık, dökme betonarme kazık olarak da anılabilir. Derin temel uygulamalarında, su alanı olan inşaatlarda veya suyun temele, bodruma girmemesi için alınabilecek önlem olarak kullanılabilir.
Kafes Donatı
Kafes donatılar duvar ve döşeme imalatında kullanılabilirler.
Donatı Elemanları
Etriye
Çelikleri birbirine paralel olarak bağlayarak, kuvvetleri aktarması ve enerjiyi sönümlemesi gerekir. Etriyeler, kalıp yapılacak donatının dik ve düzgün durmasını sağlar. Etriyelerin sık yerleştirilmesi dayanımı artırır. Etriyeler kolon, kiriş gibi taşıyıcı elemanların düşey donatılarının çevresini sararlar.
Çiroz
Donatı çubuklarını ve etriyeleri birbirine bağlayan donatı elemanıdır. Çirozların uç kısımları 135 derecelik açı ile bükülmelidir. Çirozlar düşeydeki donatıların hareket etmesini, yer değiştirmesi önler ve aralarındaki mesafelerin sabit kalmalarına yardımcı olur. Yerleştirilirken şaşırtmalı sırayla uygulanması istenir. Çirozlar deprem esnasında yataydan gelen kuvvetlere direnç gösterirler ve herhangi basınç karşısında etriyeyle beraber hareket ederler.
Firkete
Çelik çubukların U harfi biçiminde bükülmesiyle elde edilir. Çubukların bu şekilde bükülmesinin çeşitli sebepleri vardır. Çelik çubuklar 12 m’lik uzunluğa sahiptirler ve bu uzunluk taşıma zorluğuna sebebiyet verir. U şeklinde bükülmesi ile taşıması kolaylaşır. Bu şeklin verilmesindeki diğer bir sebep ise konsollarda alt donatı ve üst donatı olmak üzere iki ayrı donatı elemanı kullanmaktansa, firkete kullanmak statik açıdan daha olumlu sonuçlar vermektedir.
Pilye
Pilyeler genel olarak betonarme kirişlerde ve döşemelerde kullanılır ve amaçları kesme kuvvetini karşılamaktır. Pilyeler çeşitli bükülmelere maruz kalabilirler. Günümüzde eskisi kadar sık kullanılmamaktadır. Pilyeler döşeme pilyeleri, kat pilyeleri ve temel pilyeleri olmak üzere üçe ayrılırlar. Kiriş, kat ve döşemelerde genellikle çekme işleminde çalışırlar.
Şapo
Betonarme yapılarda kiriş ve döşeme kısımlarında aşırı çekme işlemi sonucunda meydana gelecek gerilmelere önlem amacıyla mesnetlere ek olarak yerleştirilen özel şekilli demirdir.
Lama
İnşaat sektöründe kullanılan bir tür demir parçasıdır. Sıcak haddelenmiş demir ya da çelikten yapılan, dikdörtgen biçiminde malzemedir. Lama çeşitleri genellikle kullanım alanı ve derecesine göre değişiklik gösterebilir. Teknolojinin gelişmesi ile farklı üretim ve boyutları gelişmiştir. Piyasada sağlamlığıyla bilinir ve genel olarak çelik konstrüksiyonlarda ana taşıyıcı malzeme olarak kullanılır. Lama yapı malzemesi genel olarak 6-12 m boyutlarında üretilirken, projeye özel olarak 20 m uzunluğunda da imal edilebilir. Paslanmaz lama kullanılarak yapıların uzun ömürlü olması sağlanır.
Kat Alnına Giden Donatı Oranı Nasıl Bulunur?
Yapıda kullanılan, beton, demir, tuğla gibi malzemeler genellikle toplam alana göre hesaplanmaktadır. Proje üzerindeki ölçülerden yararlanılarak bu malzemelerin metrajları çıkarılır. Yapıdaki donatı miktarının hesabı statik proje üzerinden hesaplanmalıdır. Demirin miktarıyla beraber kalitesi de büyük önem taşır. Malzeme metrajı hesaplanırken %10 fire payı da eklenir.
