Döküm, metallerin ve metal alaşımlarının şekil verilmek suretiyle ergiterek hazırlanması ve kalıplara dökülerek katılaştırılması işlemidir. Akışkan haldeki metalin elde edilmek istenen parça şekline göre kalıplara doldurulmasıyla döküm işlemi gerçekleşir.
Bu işlemde elde edilmek istenen ürün boyutu ile kalıp boşluklarının boyutları mukayese edildiğinde, kalıp boşluklarının elde edilmek istenen ürüne nazaran daha büyük olduğu gözlemlenir. Soğuma ve katılaşma arasında yaşanan boyut farklılığını en aza indirgemek ve bir denge sağlamak adına böyle bir farklılık bulunmaktadır.
Dökümlerde kapalı veya açık kalıplar kullanılabilse de ekseriyetle kapalı kalıplar daha çok tercih edilir. Bu kalıplar, çeşitli refrakter, yani ateşe dayanıklı malzemelerle imal edilir. Bunlara örnek vermek icap ederse; alçı, kum, seramik ve metaller refrakter malzeme olarak söylenebilir. En çok kullanılan döküm yöntemi; kum kalıba döküm metodudur, üretimde önemli bir paya sahiptir.
Döküm ile Şekil Verme İşleminin Avantajları
- Ekonomiktir
- Üretimi zor olan büyük pompa muhafazaları, valfler ya da büyük ring vb. gibi büyük şekilli ürünlerin dökümleri ivedi bir şekilde ve kolaylıkla yapılabilir
- Çok küçük ya da tonlarca ağırlıktaki büyük çelik parçaları üretilebilir
- Talaş kaldırma, kaynak vb. gibi kompleks işlemlere çok fazla gerek duyulmaz
- Neredeyse tüm metal alaşımlarının dökümü yapılabilir
- Dökümü yapılan şekiller yekpare halde imal edilebilir
- Dıştan veya içten muhtelif şekilli parçalar üretilebilir
- Seri üretime meydan verir, hızlıca üretim yapılabilir
Dökme demirlerin dökümden başka bir metot ile elde edilmesine olanak yoktur, yalnızca dökümden üretilebilir. Dökme demirlerin dökümü, çeliğe oranla daha kolay olmaktadır.
Döküm ile Şekil Verme İşleminin Dezavantajları
- Ergime için yüksek sıcaklık gerekir
- Çok ince kesitlerin elde edilmesi meşakkatlidir
- Az sayıda üretilecek ürünler için ekonomik olmamaktadır
- Dayanım bakımından diğer işlemlere göre daha düşük sonuç verebilir
- İyi bir yüzey elde edilmesi güç, hassas boyut toleransının ayarlanması zordur
- Her ne kadar ekonomik bir işlem olsa da dökümhane için ilk yatırım maliyetli olacaktır
- Devamlı çalışma ister
- İş kazalarına davetiye çıkartır, iş kaza oranlarının yüksek olduğu bir işlemdir
- Çevre dostu bir yöntem olarak görülmemektedir (her ne kadar öteden beridir böyle görülmüş olsa da yakın zamanda indiksiyon ocaklarla daha temiz ve çevreci bir hale gelmiştir)
Döküm İşlemlerinde Kullanılan Yöntemler
Kullanılan kalıplara göre, harcanan kalıp ya da kalıcı kalıp gibi çeşitli metotlar vardır. Bazı yöntemlerde katılaşma sonrasında parçanın çıkarılabilmesi için kalıplar zayi edilebilir. Örnek verecek olursak; kum kalıplar yalnızca bir kereye mahsus kullanıldıktan sonra ürün çıkartılırken bozulur ve kullanılamaz hale gelirken, metal kalıplar da ise böyle bir durum gözlenmez, birden fazla kez kullanılabilir.
Kabuk Kalıba Dökümler
Isıtılmış bir modelin çevresinin kum ve reçine bağlayıcı karışımlarla kaplanmasıyla elde edilir. Reçine ile bağlanan kum tanecikleri karışım ısıtıldığında, kalıbın takribi olarak yarısını oluşturacak dolgunluğa ve oldukça sert bir kabuk görünümüne kavuşur. Kalıbın her iki yarısı hazırlandıktan sonra, ihtiyaç duyulması durumunda maça da yerleştirilerek kabuk kalıp oluşturulur.
Kum Kalıba Döküm
Bu metotta döküm işlemi için ekseriyetle yaş kum kullanılır. Yaş kum; SiO2 tanecikleri, kil, su ve çeşitli ilaveler ile meydana gelir. Buradaki “yaş” teriminin kullanımı, kumun nemli oluşuna matuftur.
Alüminyum Döküm
Alüminyum döküm, demir ve çelikten sonra en çok kullanılan dökümlerin başında gelmektedir. Hafifliği, kolay şekil alabilmesi, korozyona karşı mukavemeti, dayanıklı ve geri dönüştürülebilir olması ve hatta yüksek iletkenliği hasebiyle tercih sebebidir. Otomotiv sektöründe sıklıkla kullanılmaktadır.
Alçı Kalıba Dökümler
Demir dışı metallerin şekillendirilmesi için kullanılan özel bir döküm işlemidir. Alçı kalıba dökümlerde ana kalıplama malzemesi alçı olmaktadır.
Hassas Döküm Nedir?
Bu yöntemde ilk olarak mumdan elde edilen refrakter seramik bir kabukla kaplanmaktadır. Katılaşma sonrası seramik kabuk kırılır ve parça meydana gelir.
Kokil Kalıba Döküm Aşamaları
Kokil (metal kalıba) dökümlerde; metal kalıpların, iki veya daha fazla parçadan oluşan ürünlerini imal için kullanılmaktadır. Aynı şekilde bir döküm parçasından oldukça fazla sayıda ürün elde edebilmek için bu yöntem tercih edilir.
Savurma Dökümler
Savurma döküm metodunda metal kalıbın yüksek bir hızda döndürülmesi sağlanır ve oluşan merkezkaç kuvvetinin tesiriyle ergimiş metal, kalıbın dış bölgelerine ulaşır. Kalıp ekseni; yatay, düşey ya da eğik olabilir.
Sürekli Döküm
Dış yüzeyi su ile soğutulan iki ucu açık bir kalıptan sıvı metal geçirilmesi ile katı forma geçmesine yarayan dökümlerdir.
Bu dökümün adı, işlemin sürekli oluşu, katı kabuk oluşumu ve katılaşan metalin kalıptan çekilerek alınışının mütemadi olmasından gelir.