Baraj nedir ve baraj ne işe yarar, kısaca açıklayalım. Barajlar insanlığın su ihtiyacını karşılamak için inşa edilen yapılardır. Günümüzdeki modern barajlar; enerji üretiminde, tarımsal alanların sulanmasında büyük role sahiptirler. Barajların inşa edilme amaçları taşkın oluşmasını önlemektir. Bir barajın yıkılması büyük su baskınları yaşanmasına sebebiyet verir.
Ülkelerde enerji üretimin en doğal ve en ucuz yolu barajlardır. Barajlarda üretilen enerji hidroelektriktir ve enerji üretim türlerine göre daha çevrecidir. Barajların çok büyük olması, bulunduğu bölgede iklim değişikliğine sebebiyet vermekte ve ekolojik dengeyi etkilemektedir. Çok yağış alan bölgelerde, özellikle barajlar, göletler inşa edilmektedir.
Baraj Yapıları
Abatman
Baraj inşa edilen vadinin yamaçlarına denir.
Kret (Barajın Tepesi)
Kretler, barajların ve göletlerin en üst kotunda bulunur. Kret, akarsu yatağına dik, barajın gövde eksenine ise paralel konumda olan bir platformdur. Kretlerin üzerinde yürünebilir ve araç kullanılabilir.
Gövde
Barajın ana yapısıdır ve vadiyi kapatarak baraj gölü oluşumunu sağlar. Beton, toprak veya kaya ile inşa edilen sabit bir yapıdır.
Memba
Baraja suyun geldiği kısımdır.
Mansap
Suyun barajdan çıktığı ve gidiş yönünde kalan kısımdır.
Baraj Gölü
Barajların gövdesinin arkasında kalır ve su burada birikir.
Ölü Hacim
Baraj gölünün boşaltılamayan, akarsu tabanı ile en düşük dipsavak tabanı arasında kalan hacimdir.
Su Alma Yapısı
Barajların gölünde bulunan suyu farklı seviyelerden alan yapıdır.
Dipsavak
Dolusavak debisini azaltacak ve akarsu mansabına bırakılacak suyu iletme amacıyla yapılan, aynı zamanda gerektiği takdirde barajın gölünü tamamen boşaltacak yapıdır.
Dolusavak
Barajın kapasitesi dolduktan sonra, fazla gelen suların boşaltılmasını sağlayan kanallardır.
Enerji Kırıcı Havuz
Dolusavaktan gelen suyun enerjisini kırarak barajdan güvenli bir şekilde uzaklaştırılmasını sağlayan yapıdır.
Derivasyon (Çevirme) Tüneli
Barajların inşaat alanından, kuru zeminde çalışmak için suyu uzaklaştırmak ve suyun yönünü değiştirmek amacıyla yapılan açık ya da kapalı iletim sistemidir.
Batardo
Ana gövdenin inşaatını kolaylaştırmak için yapılan yapıdır. Akarsuyun yönünü değiştirerek, çevirme tüneline girmesine yardımcı olur ve su tutulduktan sonrasında ise olası taşkınlarda suyun enerjisini kırarak taşkın suyunun ana yapıya vurmasını engeller.
Galeriler
Barajın eksenine paralel, dik ve eğik olarak barajın gövdesinde yer alır. Galerilerin amacı; sızıntıları kontrol etmek, drene etmek ve enjeksiyon yapmaktır.
Baraj Yapım Amacı Nedir?
- İçme ve kullanma suyu temin etmek için yapılırlar.
- Tarımsal alanlarda sulama suyu olarak kullanım sağlarlar.
- Sanayi suyu kullanımı sağlarlar.
- Hidroelektrik üretimi yaparlar.
- Su ürünleri üretimi yaparlar.
- Mesire alanı oluşturma çalışmalarında kullanılırlar.
Baraj Türleri
Beton Baraj
Genellikle baraj gölündeki suların itme gücüne ağırlıkları ile karşı koyması için kullanılırlar.
Ağırlık Barajları
Büyük kanyon ve vadiler için uygundurlar.
Kemer Baraj
Kavisli tek duvar olarak, akarsuyun geliş yönüne doğru yapılırlar. Duvarın kavisli yapısı su basıncını yamaçlara iletir. Bu barajlar sağlam olan yamaçlara yapılırlar.
Payandalı Baraj
Geniş kanyonlara uygun olan bu barajlar, payandaları ile suyun itme kuvvetini temele iletirler. Az malzeme ile elde edilen bu barajlar ekonomik yapılardır.
Silindirle Sıkıştırılmış Baraj
Betonun bant sistemi veya kamyonla taşındıktan sonra, vibrasyonlu silindir ile sıkıştırılması ile oluşur.
Dolgu Baraj
Genellikle geniş vadilere yapılır ve yapımında toprak ile kayalar birlikte kullanılır. Bu barajın yapımında kullanılacak malzemeler barajın konumuna yakın kaynaklardan temin edilmelidir.
Toprak
Kullanılan malzemenin %50’si topraktır. Burdur Yapraklı Barajı, bu barajların tipine örnektir.
Kaya
Baraj konumuna yakın bölgede malzeme bulunabilirse eğer kaya gövdeli barajlar tercih edilir. Kullanılan malzemenin %50’sinden fazlası kayadır. Barajın sızdırma yapmaması için beton, kil, asfalt gibi malzemelerden yararlanılabilir. Atatürk Barajı, bu barajın tipine örnektir, kaya dolguludur.
Toprak + Kaya
Bu barajlar toprak ve kayalar birlikte kullanılarak yapılır.
Barajın Çevresel Etkileri
- Barajlar, türlerin ve doğal yaşam alanlarının yok olmasına neden olabilir.
- Suyun yetersiz olduğu alanlardaki barajlar doğal göllerin ve yeraltı sularının zayıflamasına neden olabilir.
- Barajın yapıldığı alandaki ovalar geri dönüşümsüz yok edilir ve bazen barajlardan beklenen gelir elde edilemez. Bu durumlarda barajlar ekonomik verimsizliğe neden olabilir.
- Barajın çevresi sürekli nemli havaya sahiptir ve nemi seven parazitler bu çevrede yaygınlaşmaktadır.
İlginizi Çekebilir: İski Baraj Doluluk Oranı
